Buổi sáng trên vùng núi Sơn La luôn bắt đầu bằng những thanh âm quen thuộc: tiếng gà gáy, tiếng gió xào xạc qua những triền đồi, và hương thơm dìu dịu của hoa rừng. Trong căn nhà nhỏ của mình, chị Lò Thị Toàn, 40 tuổi, người dân tộc Thái – chủ hộ kinh doanh Sơn Toàn tại Bản Phương Quỳnh, xã Yên Sơn, tỉnh Sơn La – lại tất bật với công việc thường ngày: kiểm tra những luống rau, thăm vườn cây ăn trái, và cẩn thận đóng những thùng mật ong để mang đi bán.

Ít ai biết rằng, đằng sau dáng vẻ bình dị ấy là cả một hành trình dài đầy nỗi lo âu, sự tự ti, và cả những ngày tháng chị từng thấy mình bị bỏ rơi ngay trong chính công việc của mình.

Khoảng thời gian chật vật và cô đơn

Hơn mười năm trước, chị Lò Thị Toàn cùng chồng bắt đầu gây dựng hộ kinh doanh Sơn Toàn với niềm tin giản dị: chăm chỉ làm lụng để cuộc sống khá lên. Ngày ấy, chị cùng chồng nuôi bò, nuôi lợn, trồng thêm ngô, mía để làm thức ăn cho gia súc. Với chị Toàn, một người khuyết tật vận động, ngay cả những công việc thường ngày ấy cũng chưa bao giờ là dễ dàng. Nhưng thay vì để sự hạn chế ấy trở thành rào cản, chị học cách kiên nhẫn, tính toán kỹ lưỡng và làm việc tỉ mỉ đến từng chi tiết. Dù vất vả, nhưng chị vẫn vui vì luôn có gia đình ở bên, sẵn sàng sẻ chia.

Năm 2023, giá trâu bò rớt mạnh, hai vợ chồng chị đã ngồi lại bàn bạc. “Nếu cứ nuôi mãi thế này thì khó mà khá lên được. Hay mình thử chuyển sang trồng rau sạch và nuôi ong xem sao?”, chị ngập ngừng nói. Anh suy nghĩ, rồi cũng gật đầu ủng hộ. Đồng vợ đồng chồng cả hai cùng thuyết phục gia đình thử một hướng đi mới. Sự đồng lòng ấy trở thành động lực lớn để chị mạnh dạn bắt tay vào trồng rau hữu cơ – một lựa chọn nhiều thử thách.

Công việc mới không dễ dàng. Rau thì xanh tốt, nhưng việc tìm đầu ra là một thách thức lớn. Bao nhiêu công sức bỏ ra, cuối cùng vẫn phải chờ thương lái đến định giá. Doanh thu không đủ để thuê nhiều công nhân, chị vẫn phải tự tay lo hầu hết mọi việc. Sáng ra vườn, trưa thu hoạch, chiều đi chợ bán, tối lại tranh thủ dọn dẹp.

Nhưng mệt mỏi nhất không phải ở đôi tay, mà ở trong lòng. Chị biết mình không giỏi quản lý, chẳng có kỹ năng phân công. Mỗi lần sắp xếp công việc, các thành viên của tổ thường không hiểu ý chị, lại tự làm theo ý của mình. Chị kể “Nhiều lúc giận lắm mà không biết nói sao để họ hiểu, nhưng cái gì cũng tới tay thì mình làm không xuể”. Tự làm thì thấy mệt thân và không năng suất, chị quyết tâm phải làm sao cải thiện cách quản lý để mang lại năng suất và hiệu quả cao hơn.

Cơ duyên thay đổi từ Hội phụ nữ

Tháng 10 năm 2024, một cơ hội bất ngờ đến khi Hội Phụ nữ tỉnh giới thiệu chị tham gia tiểu dự án Thúc đẩy Kinh doanh và Lãnh đạo cho doanh nhân nữ (WEL) do Dự án GREAT của chính phủ Australia hỗ trợ. Dự án do Hội Phụ nữ tỉnh thực hiện, với sự đồng hành về kỹ thuật của các công ty tư vấn và đào tạo về kỹ năng kinh doanh và lãnh đạo như iChange Center, GreenU, T&C. Ban đầu, chị Toàn không dám nhận lời. Chị nghĩ: “Mình thì có gì đâu, làm sao phù hợp với dự án lớn như thế?”

Nhưng rồi tờ giấy mời gửi về đã khiến chị suy nghĩ khác. Chị không ngờ dự án lại ưu tiên phụ nữ khuyết tật – những người như chị. Và thế là, từ sự e dè ban đầu, chị bước vào một hành trình mới: hành trình học hỏi, thay đổi và khám phá chính mình.

Từ những kiến thức làm thay đổi suy nghĩ

Các lớp tập huấn từ dự án đã mang đến cho chị những kiến thức mà trước đây chị chưa từng nghĩ tới và không ngờ lợi ích lại lớn đến vậy

Từ cô Trần Ngọc Diệp – chuyên gia về giảng dạy và cố vấn về kỹ năng lãnh đạo của Công ty iChange Center, chị học về tâm lý con người, cách ứng xử, cách lãnh đạo, và đặc biệt là kỹ năng phân công công việc.

Qua lớp học, chị học được cách quan sát năng lực từng người – ai khéo tay thì phụ trách đóng gói, ai nhanh nhẹn thì phụ trách giao hàng, ai có kinh nghiệm về nông nghiệp thì làm khâu kỹ thuật. Cô Diệp còn dạy chị kỹ năng giao tiếp và lắng nghe. Nếu như trước đây chị chỉ đưa ra công việc, thì nay chị biết đặt câu hỏi, khuyến khích nhân viên bày tỏ ý kiến.

Chỉ thay đổi nhỏ này thôi, công việc trong nhóm đã trôi chảy, hiệu quả hơn hẳn. Không chỉ công việc trở nên gọn gàng hơn, mà mỗi người trong nhóm cũng thấy mình được tin tưởng, được coi trọng. Đội ngũ từ đó gắn kết và trách nhiệm hơn.

Tới người đồng hành đặc biệt

Nếu như các lớp học của cô Diệp cho chị kiến thức nền tảng trong một nhóm học viên lớn, thì dự án cũng kết nối chị với một người cố vấn kinh doanh 1-1 thật giá trị. Thầy Vũ Hòa – chuyên gia về tư vấn tổng thể phát triển doanh nghiệp của Trung tâm nghiên cứu, tư vấn và đào tạo về phát triển địa phương – đã đồng hành để tư vấn, giúp chị mạnh dạn áp dụng kiến thức và chuyển thành các hành động thực tế. Một trong những thay đổi tạo ra bước ngoặt để tăng doanh thu là: nâng tầm giá trị sản phẩm theo phương pháp cải tiến cách đóng gói và dán nhãn phù hợp đúng tiêu chuẩn qui định.

Chị còn nhớ chuyến đi Hòa Bình, nơi lần đầu gặp thầy. Một trong những bài học đầu tiên thầy Hòa dành cho chị là về cách đóng gói sản phẩm mật ong. Thầy cẩn thận hướng dẫn chị cách đóng gói mật ong: thay vì đựng trong chai nhựa đơn giản, hãy đóng trong chai, lọ thủy tinh có thiết kế ấn tượng, đẹp mắt, dung tích vừa phải. Sản phẩm vẫn là mật ong, nhưng cách thể hiện đã nâng tầm giá trị.

Đồng thời, chị đã kết nối chị với những nguồn giống cây trồng mới như dưa lê ngọt, và quan trọng hơn, thầy giới thiệu cho chị những đầu ra tiềm năng (như nhà phân phối trái cây tại Hà nội 3M) và Hợp tác xã Xanh 26.3 tại Sơn La để tiêu thụ rau định kỳ và tăng doanh thu tới gấp đôi.

Với sự đồng hành của thầy Vũ Hoà, chị đã thay đổi chiến lược kinh doanh: Chuyển đổi mô hình từ hộ kinh doanh sang thành lập Tổ hợp tác với tên ‘’Đại ngàn Yên Sơn’’ để vận hành chuyên nghiệp hơn. Không chỉ dừng lại ở kỹ thuật hay đầu ra, chị còn biết cách quản lý thu chi, từ việc ghi chép, tính toán, kiểm soát doanh thu. “Kinh doanh không chỉ là làm ra sản phẩm, mà còn phải biết quản lý,” chị học được điều đó từ thầy.

Lan tỏa sự thay đổi tới những người xung quanh

Những bài học ấy không chỉ dừng lại ở kiến thức. Những kỹ năng và thành quả mới đã giúp chị tăng sự tự tin và giảm gánh nặng lo lắng của một người lãnh đạo. Và quan trọng là chồng, bố mẹ chồng, và các thành viên của tổ hợp tác đã nhận ra người khuyết tật vận động có thể làm nhiều hơn nữa và hoàn toàn đủ năng lực lãnh đạo kinh doanh khi biết cách và có khát vọng làm giàu.
Chị đã giao tiếp tự tin hơn, trình bày trước khách hàng và mọi người rõ ràng hơn. Chị chủ động chia sẻ lại kiến thức đã học một cách nhiệt thành cho các thành viên trong Tổ hợp tác. Chị khẳng định: “Giờ tôi không còn thấy bị thiệt thòi nữa. Không còn bị bắt nạt như xưa.”

Các thành viên trong gia đình và trong Tổ hợp tác của chị giờ cũng tiến bộ hơn, họ biết cùng chị phân tích thị trường và hiểu tính tuân thủ về nguồn gốc sạch, hữu cơ và xử lý sản phẩm cho tăng giá trị Ví dụ từ quả lê từng chỉ bán 15 nghìn/kg, nay các chị em đã có thể nghĩ ra cách làm sản phẩm đa dạng hơn như là: trồng giống lê ngọt có giá bán 30,000 đến 35,000 đồng/kg; trồng giống bí thơm, bí phấn mua giống từ Bắc Kạn – nơi Thầy Hoà đã kết nối nguồn mua giống.

Ngoài những lợi ích mang lại về kinh tế, các thành viên tổ hợp tác đã trở nên gắn kết, thấu hiểu hơn. Tất cả nhờ vào sự thay đổi trong cách lãnh đạo và giao tiếp của chị Toàn.

Kết quả từ sự thay đổi

Những thay đổi trong cách nghĩ, cách làm đã nhanh chóng đem lại trái ngọt cho chị Toàn. Trước đây, mỗi vụ trồng rau hữu cơ, chị phải bỏ ra một khoản chi phí khá lớn cho phân bón và đầu tư ban đầu. Nhưng nhờ được học cách ủ phân hữu cơ và quản lý chi phí hợp lý, chị đã tiết kiệm được 40–50% tiền đầu tư cho mỗi vụ. Số tiền tiết kiệm ấy trở thành “khoản vốn” quý giá để chị xoay vòng cho các mùa sau.

Nếu trước kia, một năm chị chỉ trồng được 2, nhiều lắm là 3 vụ, thì nay chị biết cách trồng xen canh để tận dụng đất và thời vụ. Nhờ vậy, mỗi năm chị có thể thu hoạch 4–5 vụ, vừa đa dạng sản phẩm vừa tăng sản lượng. Doanh thu từ đó tăng lên rõ rệt, mà lợi nhuận cũng cao hơn nhờ tiết kiệm chi phí.

Có thêm nguồn thu nhập ổn định, chị Toàn mạnh dạn thuê thêm lao động. Không chỉ là vài người làm theo thời vụ như trước, chị quyết định thuê hẳn hai hộ gia đình, mỗi hộ 3 người, làm việc toàn thời gian để phụ giúp thu hoạch và quản lý công việc. Từ chỗ một mình xoay xở, nay chị có cả một đội ngũ đồng hành, vừa tạo thêm việc làm cho bà con, vừa giúp công việc của tổ hợp tác chuyên nghiệp và bền vững hơn.

Đối với chị Toàn, đây không chỉ là thành công về kinh tế, mà còn là thành công về thay đổi tư duy và mạnh mẽ trong tinh thần của một doanh nhân lãnh đạo: từ một người phụ nữ tự ti, loay hoay giữa bao nỗi lo, nay chị đã trở thành người chủ động, dẫn dắt và tạo việc làm cho phụ nữ dân tộc thiểu số nơi chị sinh sống và sản xuất.