Buổi sáng trên Bản Liền bắt đầu với tiếng gà gáy vọng từ xa, làn sương mỏng còn vương trên mái cọ và mùi chè tươi vừa nhú. Trong căn nhà sàn nhỏ, chị Vàng Thị Thông lặng lẽ chuẩn bị ngày mới. Đôi tay thoăn thoắt nhặt chè, mắt nhìn nhanh qua góc phòng nơi chiếc giường đệm vừa được chỉnh sửa tối qua. Tất cả lặng thầm nhưng kỹ lưỡng – như chính cách chị đã chuẩn bị cho cuộc sống mới mà mình đang từng bước mở ra.

Những ngày bình thường của chị Thông. Ảnh: Gia đình Haha

Bắt đầu mở cửa (2019 – 2022)

Ở Bản Liền, những buổi họp thôn không xa lạ gì. Nhưng, không ai ngờ rằng vào một buổi chiều muộn giữa năm 2019, khi tiếng loa thôn vang lên gọi mọi người đi họp, một cuộc họp đơn giản lại trở thành khởi đầu mở ra cả một hành trình mới.

Khi cán bộ địa phương giới thiệu về dự án GREAT của chính phủ Australia hỗ trợ người dân phát triển du lịch cộng đồng, nhiều người còn e ngại, hoài nghi. Giữa những ngập ngừng ấy, ý tưởng mới mẻ này lại như một hạt mầm bén rễ trong tâm trí chị Thông – người phụ nữ vốn chỉ sống dựa vào ruộng lúa, chăn nuôi và nương chè san tuyết. Chị nghĩ: “Nhà mình đang có sẵn bếp, có sẵn món ăn, có sẵn câu chuyện. Nếu khách đến, chỉ cần mở cửa.”

Chị đến buổi họp hôm ấy chỉ để nghe, nhưng về nhà thì nghĩ mãi. Một tuần sau, cùng với 3 hộ khác, vợ chồng chị đăng ký tham gia dự án phát triển du lịch cộng đồng do GREAT hỗ trợ. Không ồn ào, không hứa hẹn điều gì lớn lao. Chỉ đơn giản: “Không có khách thì nhà vẫn là nhà mình ở.”

Vợ chồng chị Thông (bên phải) cùng các phụ nữ địa phương khác chào đón đoàn công tác của Đại sứ quán Australia tại Việt Nam vào năm 2020.

Từ gian nhà chính của mình, với số vốn vay ban đầu và sự hướng dẫn của các chuyên gia từ Dự án, chị bắt đầu từng bước nhỏ trong việc chuyển đổi căn nhà của chị thành một homestay để đón khách du lịch: từ dọn dẹp chuồng trại, dựng lại nhà vệ sinh đến mua thêm chăn, ga, rèm cửa. Có những hôm làm việc đến khuya trong ánh đèn le lói, sáng sớm lại tất bật hái chè. Vất vả là thế, nhưng chị không đơn độc. Người thân, hàng xóm cùng góp công, cùng tin vào điều chị đang xây dựng.

Chị Thông kể: “Ở bản chị, có thông lệ là mỗi khi nhà nào có việc lớn, cả bản đều xúm lại để giúp đỡ. Mỗi người một việc”. Khi chị bắt đầu dọn lại nhà, dựng lại bếp, thì họ hàng và hàng xóm cũng dần kéo đến để phụ chị những việc như dọn dẹp, sửa sang lại phòng, cho mượn thêm dụng cụ nấu ăn hay chỉ cách kê lại đồ đạc trong nhà cho hợp lý hơn.

Từ đó, từng chút một, Pine Homestay nhỏ của chị Thông dần đi vào hoạt động. Chị đón đoàn khách đầu tiên, rồi đoàn thứ hai, thứ ba. Đa phần là người thành phố muốn nghỉ dưỡng giữa thiên nhiên. Những vị khách đầu tiên thường đến vì tò mò, nhưng rời đi với lời hứa sẽ quay lại – hoặc giới thiệu bạn bè. Vậy nhưng, những bước đầu tiên không phải lúc nào cũng suôn sẻ với chị.

Năm 2020, đại dịch COVID-19 ập đến, những nỗ lực như chững lại. Một ngày, một tuần, rồi cả tháng homestay của chị không đón khách. Hy vọng lắng xuống, nhường chỗ cho nỗi bi quan vào quyết định của bản thân mình. Thế nhưng, không để sự bi quan kéo dài và tận dụng khoảng thời gian không có khách, với sự đồng hành của GREAT, chị tham gia các lớp tập huấn trực tuyến để nâng cao kỹ năng làm du lịch, từ cách tiếp khách, nấu ăn truyền thống, biểu diễn văn nghệ, tiếng Anh giao tiếp. Có hôm chị phải đi bộ vài cây số để có sóng học trực tuyến. Vừa làm vừa học, vừa nghi ngại vừa hy vọng.

Từ các buổi học, chị nhận thấy tầm quan trọng của việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Chị quyết định cải tạo lại mái nhà từ mái pro-xi-măng thành mái lá cọ truyền thống của người Tày Bản Liền. Ngôi nhà với mái lá được lợp từ 6,000 tàu lá cọ đã sẵn sàng chờ đón du khách quay trở lại.

Sau dịch, một du khách tên Khang từ Sài Gòn tìm đến nhà chị. Dù kế hoạch ban đầu là 3 ngày, nhưng say đắm với phong cảnh Bản Liền và sự hiếu khách nơi chị Thông, anh đã ở suốt cả mùa lúa. Trước khi chia tay, vị khách ấy đã ủng hộ 20 triệu đồng để chị đầu tư vào homestay của mình, cùng lời hứa sẽ quay lại một ngày không xa. Với chị Thông, món quà ấy không chỉ là vật chất. Đó là niềm tin. Là minh chứng đầu tiên cho sự nỗ lực không bao giờ là vô nghĩa.

Dần dần, từ 4 hộ ban đầu, nhóm làm du lịch cộng đồng Bản Liền lớn dần thành 20 hộ. Chị Thông trở thành người dẫn dắt nhóm biểu diễn văn nghệ truyền thống. Đó không chỉ là du lịch, mà là sự khởi đầu của một hành trình mà chị Thông và những người phụ nữ mang cái đẹp, cái hay của dân tộc mình vươn ra khỏi những đồi chè quen thuộc.

Học làm du lịch… rồi học kể chuyện bằng công cụ số (2023 – 2024)

Bước sang giai đoạn 2 của dự án, chị tiếp tục tham gia dự án Tăng cường hệ sinh thái chuyển đổi số (IDAP), do Công ty KisStartup thực hiện với sự hỗ trợ của GREAT. Dự án nhằm xây dựng một hệ sinh thái số mạnh mẽ hơn tại Lào Cai và Sơn La và nâng cao quyền năng cho phụ nữ dân tộc thiểu số và người khuyết tật thông qua các kỹ năng số như: bán hàng trực tuyến, sử dụng mạng xã hội, chụp ảnh và chỉnh sửa video, ứng dụng trí tuệ nhân tạo và các kỹ năng để tiếp cận tri thức số, đổi mới mô hình kinh doanh. Nếu như trước đây khách đến nhờ truyền miệng, thì giờ chị muốn tìm đến khách trước khi họ tìm đến mình. Vì chị biết, những trường hợp như anh Khang chỉ là may mắn mà thôi.

Với sự đồng hành của KisStartup, đặc biệt là chị Nguyễn Đặng Tuấn Minh – người phụ trách đào tạo trực tiếp tại Bản Liền, hành trình số hóa của chị Thông và các chị em tại Bản Liền bắt đầu từng bước một. Chị Minh không chỉ mang đến kỹ năng sử dụng điện thoại thông minh, mà còn mang theo sự kiên nhẫn để hướng dẫn từng thao tác nhỏ nhất: cách tạo fanpage, viết nội dung sao cho gần gũi, quay video bằng điện thoại, sử dụng ứng dụng CapCut để chỉnh sửa video.

Chị Thông trong một khóa học được hỗ trợ bởi Dự án GREAT

Mỗi buổi học không chỉ là việc bấm nút quay, mà còn là quá trình chị Thông học cách dùng công cụ số để kể chuyện về bản làng, về căn bếp nhỏ, về ly trà nóng mời khách phương xa. Chị Minh cũng là là người đầu tiên cho chị Thông biết đến ChatGPT và cách tận dụng nó để lên kế hoạch truyền thông cho homestay. Chị còn được hướng dẫn cách đăng thông tin về homestay trên các trang đặt phòng trực tuyến hay phần mềm ezCloud.

Tin nhắn đầu tiên từ khách hỏi mua trà qua Facebook đến trong một buổi tối. Rồi có người hỏi phòng, có người gửi lời khen. Không chỉ khách – mà các chị em trong bản cũng tìm đến chị, nhờ giúp làm fanpage, hỏi cách quay video, viết bài. Có hôm, chị ngồi cả buổi chỉ để hướng dẫn mọi người dùng Zalo.

Với sự động viên và đồng hành của chị Minh, chị Thông không còn ngại nói chuyện trước máy quay, không còn sợ viết sai chính tả trên mạng.

“Gia đình HaHa” – và những ngày chuẩn bị âm thầm mang đến thành công (Tháng 3-4/2025)

Tháng 3/2025, chị bất ngờ được đoàn làm chương trình “Gia đình HaHa” liên hệ. Ban đầu chị không rõ đây là chương trình lớn đến mức nào, tên chương trình cũng không biết. Nhưng chị Minh động viên chị: “Cơ hội này quý lắm. Mình phải chuẩn bị thật kỹ.”

Và thế là chị bắt tay vào chuẩn bị. Không ồn ào, không hoành tráng – nhưng chỉn chu đến từng chi tiết. Từ cách dẫn khách hái chè, sấy trà, đến sắp xếp lại bếp lửa, chọn bộ váy Tày truyền thống, dán lại bảng hiệu, viết lại mô tả homestay.

Anh Lâm A Hà, chồng chị Thông, cũng tất bật không kém. Trong khi chị lên kế hoạch đón khách, anh lo sắp xếp khu vườn, kiểm tra mái lá, dọn dẹp quanh nhà. Không cần ai phân công, mỗi người tự biết mình làm gì. Không khí chuẩn bị rộn ràng nhưng không hề vội vã – chỉ là một gia đình đang cùng nhau đón một điều mới tới, như họ vẫn luôn làm vậy.

Chị Thông và chồng (bên trái) cùng chia sẻ công việc nhà

Sau nhiều tuần chuẩn bị của chị Thông, anh Hà, chị Minh và các chị em trong xã, chương trình đã sẵn sàng lên sóng. Trang Facebook cũng được sắp xếp trước: hình ảnh, bài đăng, hashtag chờ sẵn. Khi chương trình được chiếu vào tháng 6, khắc họa những câu chuyện của chị thông qua 4 tập phát sóng, “Bản Liền, chị Thông” trở thành một trong những từ khóa hot nhất mạng xã hội Việt Nam. Chỉ trong tuần đầu tiên, chương trình đạt gần 20 triệu lượt xem trên YouTube. Điện thoại của chị reo liên tục với hàng loạt tin nhắn đặt phòng.

Chị Thông cùng các thành viên của chương trình “Gia đình Haha”. Ảnh: Gia đình Haha

Quản lý việc kinh doanh trên đà phát triển nhanh chóng

Đi kèm với sự nổi tiếng bất ngờ, là những rủi ro mà chị Thông chưa từng nghĩ tới. Hàng trăm tin nhắn đến mỗi ngày, có cả những lời đề nghị mập mờ, những lời mời gọi không rõ danh tính, và cả các đường link lạ khiến chị hoang mang.

Chính trong thời điểm ấy, chị Minh tiếp tục là người đứng cạnh chị Thông. Chị hướng dẫn chị Thông cách bảo mật tài khoản Facebook, cài xác thực hai lớp, lọc tin nhắn lạ, tránh lừa đảo. Không chỉ là chuyện công nghệ – mà là cách giúp chị Thông giữ an toàn cho những gì mình đã gây dựng từ trước tới nay.

Chị Minh cũng nhẹ nhàng nhắc chị Thông: “Chương trình nào rồi cũng sẽ hạ nhiệt. Mình không thể sống bằng một cơn sốt.” Từ đó, hai chị em cùng nhau lên kế hoạch: phát triển nội dung đều đặn hơn, làm mới sản phẩm, xây dựng thêm kênh bán trà, tìm cách giữ chân khách cũ bằng trải nghiệm thay vì chỉ trông chờ khách mới.

Thành công của cả cộng đồng Bản Liền

Niềm vui lớn nhất với chị Thông không chỉ là thành công của riêng mình, mà là khi những hộ gia đình khác trong xã cũng bắt đầu đón khách. Các bài đăng trên Facebook của chị không chỉ có hình ảnh chị và Pine Homestay, mà còn giới thiệu các homestay khác ở Bản Liền – như nhà chị Cân và anh Nâng, nhà anh Bình và chị Hiếm. “Đây là cơ hội cho cả Bản Liền, không phải chỉ riêng mình tôi,” chị Thông chia sẻ.

Nhờ nỗ lực của chị Thông, chị Minh và bà con Bản Liền, đến cuối tháng 6, lịch đặt phòng của Pine Homestay đã kín đến tháng 10. Một số hộ gia đình khác cũng ghi nhận doanh thu tăng đến 50% chỉ trong vài tuần. Du khách tìm đến vì câu chuyện của chị Thông, nhưng ở lại vì câu chuyện của cả Bản Liền – với bản sắc văn hóa đậm đà. Những điều từng được chị xem là quá đỗi quen thuộc giờ đã trở thành công cụ để kể lại câu chuyện của làng bản bằng chính giọng kể riêng của chị.

Homestay của chị giờ không chỉ là nơi để nghỉ chân. Mỗi vị khách đến đều được uống chén trà nóng, được nghe một điệu hát then, được kể về truyền thống địa phương , về rừng cọ, về mái nhà lá từng được lợp lại bằng bàn tay cả họ hàng.

Không có tấm biển lớn nào ghi “đây là thành công”. Chỉ là chị vẫn dậy sớm, hái chè, dọn phòng, viết bài, nhận tin nhắn. Mỗi ngày như một lần kể chuyện – nhẹ nhàng, đều đặn.

Câu chuyện của chị Thông và bản Liền chắc chắn chưa dừng lại. Vẫn còn những khó khăn để vượt qua. Còn những thành công để vươn tới. Nhưng câu chuyện nhỏ này là viên gạch đầu tiên, xây dựng một bản Liền phát triển bền vững mai sau.