Từ sinh kế tự cung tự cấp đến phát triển bền vững

Những ngọn đồi xanh tươi của huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai, với những thửa ruộng bậc thang trùng điệp và những cánh rừng trù phú, chứa đựng nguồn tài nguyên thiên nhiên vô cùng phong phú. Trong đó, măng sặt đóng một vai trò quan trọng trong sinh kế của người dân địa phương, đặc biệt là những người phụ nữ dân tộc thiểu số – những người từ lâu đã gắn bó với việc trồng trọt và thu hái loại sản vật này.

Từ xưa đến nay, những người phụ nữ này đã cần mẫn lao động trong các rừng măng với kiến thức và kinh nghiệm được truyền lại qua các thế hệ, đóng góp đáng kể vào thu nhập và sinh kế của hộ gia đình. Tuy nhiên, hành trình ấy không hề dễ dàng – đó là chuỗi ngày lao động vất vả, đối mặt với thị trường không ổn định, giá cả bấp bênh và thiếu nguồn lực.

Chị Triệu Thị Lai, một phụ nữ dân tộc Dao đến từ thôn Tu Hạ, xã Nậm Xé, là một trong những người phụ nữ như vậy. Suốt nhiều năm, cuộc sống của chị gắn với những nhịp thở nơi rừng măng. Với 3-4 hecta rừng, gia đình chị dựa vào những mùa thu hoạch măng để mang lại phần lớn thu nhập hằng năm.

Trước đây, công việc của chị Lai đòi hỏi nhiều công sức nhưng không mang lại cho chị nguồn thu nhập ổn định. Cuộc sống lao động của chị gắn liền với những ngày cuốc đất, trồng măng, và thu hoạch măng. Nhưng khó khăn không chỉ dừng lại ở đó – việc bán măng cũng là cả một thách thức, khi chị phải tự xoay xở tìm người mua, chủ yếu là các thương lái địa phương thường đưa ra mức giá thấp. Sự phụ thuộc này khiến chị dễ bị ảnh hưởng bởi biến động thị trường và khó cải thiện mức thu nhập của mình.

Những hạt giống của sự thay đổi

Năm 2020, khi tham gia vào dự án phát triển măng do Dự án GREAT hỗ trợ, cuộc sống của chị Lai và chồng – anh Triệu Văn Thanh – bắt đầu có những chuyển biến tích cực. Điều quan trọng nhất là họ đã tiếp cận được với các kỹ thuật canh tác hiện đại, giúp tối ưu hóa việc trồng măng, dẫn đến năng suất cao hơn và chất lượng măng tốt hơn.

Họ chia sẻ rằng, nhờ tham gia dự án, gia đình anh chị được học cách cải tạo đất, mở rộng diện tích trồng măng, cũng như tiếp cận được những thị trường mới. Việc bán ra các tỉnh lân cận đã giúp họ tăng giá măng đáng kể, từ 25.000 VNĐ lên 35.000 VNĐ mỗi kilôgam măng đã bóc vỏ. Nhờ đó, thu nhập từ măng của anh chị tăng từ 20 triệu đồng một vụ lên 30 triệu đồng một vụ cho diện tích trồng 3 héc ta.

Năm 2024, chị Lai tiếp tục có cơ hội tham gia giai đoạn hai của Dự án GREAT (GREAT 2, từ năm 2022–2027). Trong giai đoạn này, chị đặt ra những kỳ vọng cao hơn nhằm tháo gỡ những vấn đề cốt lõi mà chị đang gặp phải trong việc trồng măng và mở rộng quy mô kinh doanh của gia đình chị. Trước đó, chị thường gặp khó khăn trong việc thu gom măng, cũng như tìm kiếm thị trường ổn định ngoài các thương lái địa phương. Mặc dù giá cả đã có cải thiện, nhưng vẫn dao động từ 25.000 đến 30.000 VNĐ/kilôgam.

Với sự hỗ trợ của GREAT 2 và đối tác thực hiện là Công ty Tư vấn giải pháp Nông Nghiệp và Du lịch CRED (CRED TAC) cũng như chính quyền địa phương, vợ chồng chị Lai cùng 9 hộ gia đình khác trong xã đã thành lập Hợp tác xã Măng Nậm Xé. Thông qua hợp tác xã, các hộ dân có cơ hội được đào tạo chuyên sâu về kỹ thuật canh tác, bóc vỏ và thu hoạch măng, đồng thời ký kết hợp đồng lâu dài với một công ty thu mua. Đây là những bước tiến quan trọng giúp gia đình chị vượt qua những khó khăn trước đó.

“Năm ngoái, nhiều khi chỉ có 1-2 kilôgam mà chị cũng không dám thu mua cho bà con. Bây giờ lên 1-2 tạ chị cũng mua được hết vì mình có chỗ luộc và tiêu thụ rồi, bảo đảm chắc chắn hơn rồi”, chị Lai hào hứng chia sẻ. “Giá cả cũng tăng lên. Thời điểm này là mùa thu hoạch, chị thu mua giá 43.000 đồng/kilôgam đã bóc vỏ. Bên chị đã được ký hợp đồng 10 năm với Kim Bôi, và bán cho Kim Bôi giá 48.000 đồng/kilôgam.”

Mở rộng quy mô: Sự thành lập các hợp tác xã và tiếp cận thị trường

Sự thành công và chuyển biến tích cực trong gia đình chị Lai và các hộ lân cận đã tạo động lực mạnh mẽ cho những người phụ nữ khác ở Văn Bàn, thúc đẩy họ chủ động thành lập các hợp tác xã riêng, nắm bắt cơ hội từ giá trị đang ngày càng tăng lên của ngành măng.

Một ví dụ tiêu biểu là Hợp tác xã Măng Dần Thàng tại xã Dần Thàng, được thành lập bởi 15 người phụ nữ, chủ yếu là người dân tộc Dao. Lãnh đạo hợp tác xã là chị Hà Thị Thu Hương, Chủ tịch Hội đồng quản trị kiêm Tổng Giám đốc đầy nhiệt huyết. Với 15 năm gắn bó với ngành kinh doanh nông sản, nếm trải đủ thăng trầm của thị trường, từ những biến động khôn lường cho đến cả việc từng bị lừa gạt, chị Hương luôn ấp ủ khát vọng tạo dựng cơ hội kinh doanh và việc làm ổn định, bền vững, giúp bà con vùng núi khó khăn vươn lên thoát nghèo.

Tuy nhiên, việc thành lập và điều hành hợp tác xã gặp không ít khó khăn. Một trong những trở ngại lớn là làm sao để thuyết phục bà con nông dân tiếp tục đầu tư trồng măng khi chưa có bằng chứng rõ ràng về lợi nhuận ổn định và hấp dẫn. Bên cạnh đó, việc thiếu vốn để thu mua toàn bộ sản phẩm của các thành viên cũng là một thách thức lớn.

Để khắc phục những khó khăn này, Hợp tác xã Dần Thàng đã có một chuyến tham quan trải nghiệm đến Công ty Kim Bôi, do CRED TAC phối hợp cùng Phòng Nông nghiệp huyện Văn Bàn tổ chức. Sau chuyến thăm, hợp tác xã đã ký kết hợp đồng mua bán 10 năm với Công ty. Theo hợp đồng này, Công ty Kim Bôi sẽ chuyển giao công nghệ để hỗ trợ hợp tác xã trong việc sơ chế và bảo quản măng.

Hợp tác vì sự phát triển

Công ty Kim Bôi được biết đến là một nhà thu mua lớn, đáng tin cậy và luôn giữ chữ tín trong giao dịch. Có nhiều phản hồi tích cực về việc công ty luôn mua hàng một cách nhất quán và công bằng, điều này đã tạo được tiếng vang lớn đối với các thành viên hợp tác xã. Ban đầu, các thành viên, chủ yếu là phụ nữ dân tộc thiểu số với điều kiện tài chính hạn chế, còn lo ngại về rủi ro chậm thanh toán. Tuy nhiên, Công ty Kim Bôi đã mua 60 tấn măng đã bóc vỏ luộc mà không hề chậm trễ trong việc thanh toán, giúp xây dựng niềm tin và sự tự tin vững chắc cho hợp tác xã.

Sự đồng hành và hỗ trợ của Công ty Kim Bôi đã trở thành nguồn động lực mạnh mẽ cho những phụ nữ trồng măng tại địa phương. Công ty đóng vai trò quan trọng trong việc khắc phục những hạn chế của việc đào tạo trước đây và cung cấp hướng dẫn đầy đủ, chi tiết về cách sơ chế, bảo quản măng để tránh hư hỏng, đồng thời chuyển giao những công nghệ bảo quản tiên tiến. Nhờ đó, hợp tác xã càng thêm vững tin vào mối quan hệ đối tác với Công ty Kim Bôi và đầy lạc quan về tương lai.

Câu chuyện thành công này một lần nữa khẳng định tầm quan trọng của việc GREAT hỗ trợ ngành măng ở Lào Cai. Để đạt được thành công bền vững, cần có một phương pháp tiếp cận đa chiều. Cụ thể, đó là việc tạo điều kiện thành lập và phát triển các hợp tác xã; nâng cao năng lực kinh doanh và định hướng thị trường; tăng cường liên kết kinh doanh với các doanh nghiệp lớn; và tận dụng sự hỗ trợ của chính phủ để mở rộng diện tích trồng măng.

Việc Công ty Kim Bôi cam kết cung cấp cho Hợp tác xã Măng Dần Thàng và Nậm Xé những công cụ và công nghệ cần thiết để sơ chế và bảo quản măng cho vụ mùa 2025 đã góp phần đáng kể vào việc nâng cao hiệu quả của toàn bộ chuỗi cung ứng măng. Theo các hợp đồng đã ký, tổng sản lượng 200 tấn măng sơ chế và bảo quản từ hai hợp tác xã này dự kiến sẽ mang lại hơn 400 triệu VNĐ lợi nhuận cho các hợp tác xã. Để đáp ứng nhu cầu này, lãnh đạo Hợp tác xã Măng Dần Thàng đã đầu tư hơn 400 triệu VNĐ xây dựng một nhà máy rộng 160m², có khả năng xử lý tới 1.000 tấn măng tươi mỗi năm.

Ngoài hợp đồng với Kim Bôi, các hợp tác xã vẫn duy trì với các khách hàng bán lẻ hiện có và dự kiến sẽ bán thêm 500 tấn măng hàng năm. Việc có các cơ sở và khả năng chế biến ngay tại địa phương sẽ giúp giải quyết những vấn đề kéo dài như giá cả bấp bênh và sự chèn ép từ các thương lái nhỏ lẻ. Hơn thế nữa, việc này còn tạo ra nhiều cơ hội việc làm cho người dân địa phương, bao gồm cả những công việc phù hợp với người khuyết tật trong các công đoạn sơ chế măng như bóc vỏ, luộc và bảo quản.

Chỉ riêng Hợp tác xã Dần Thàng đã có thể tạo việc làm ổn định cho khoảng 15–20 người dân. Nhờ những thay đổi tích cực trong ngành măng cùng với quyết tâm không ngừng nghỉ của những người phụ nữ như chị Triệu Thị Lai và chị Hà Thị Thu Hương, những ngọn măng ở Văn Bàn giờ đây không chỉ đơn thuần là kế sinh nhai. Họ đang chủ động tạo nên cơ hội – không chỉ cho bản thân – mà còn cho sự phát triển bền vững của cộng đồng và tương lai tươi sáng cho thế hệ mai sau.