Ngay cả khi bội thu và được mùa ngô, sắn thì thu nhập của gia đình chị Quách Thị Tuyến và anh Ngần Văn Định vẫn không đủ trang trải cho cuộc sống của mình gồm bố mẹ chồng cùng hai đứa con đang tuổi ăn tuổi lớn. Vợ chồng anh chị phải để các con ở quê cho ông bà nội trông để đi làm công nhân trong Đồng Nai kiếm sống.

Anh chị cùng sinh ra và lớn lên trên mảnh đất nghèo thuộc xã Liên Hòa, huyện Vân Hồ, cách Trung Tâm huyện Vân Hồ 50km. Ở đây có 100% là người dân tộc Thái, đa số thuộc diện đói nghèo. Trước đây, cũng như những gia đình khác, nhà chị Tuyến chỉ biết trồng ngô và sắn quanh năm với mức thu nhập bình quân chưa đến 20 triệu đồng/ha/năm.

Năm 2017, trong một lần vợ chồng anh chị từ Đồng Nai về quê thăm con, vợ chồng chị gặp đại diện của Công ty Vinafi vào xã Liên Hòa Khảo sát điều kiện để phát triển vùng nguyên liệu cây gai xanh lấy sợi. Sau khi nghe giới thiệu về cây gai xanh, anh chị quyết định trồng thử 2.000m2 cây gai trên mảnh đất trồng ngô, sắn bấy lâu nay. Sau một năm, vợ chồng anh chị thấy được hiệu quả kinh tế rõ rệt, mỗi năm vợ chồng anh chị thu được 180 – 200kg gai xanh khô; với giá bán trung bình 40.000 đồng/kg thì vợ chồng anh chị thu được 40 triệu đồng/2.000m2, cao gấp 4 lần so với khi chỉ trồng ngô và sắn. Chị Tuyến đã được Công ty Vinafi ký hợp đồng làm cán bộ nông hộ cho công ty, tuyên truyền vận động nông dân tham gia trồng gai và ký hợp đồng bán sản phẩm gai khô cho công ty tại xã Liên Hoà và Song Khủa.

Chị đã vận động người dân tại xã Liên Hoà chuyển đổi diện tích đất trồng ngô, sắn sang trồng cây gai xanh. Tuy nhiên do cây gai xanh là cây trồng mới trên địa bàn, sự hiểu biết của người dân về kỹ thuật trồng, chăm sóc cây gai xanh còn hạn chế nên năng suất chưa đạt được cao. Cánh đồng gai xanh tại xã Liên Hòa, huyện Vân Hồ

Tính đến hết năm 2018, tổng xã Liên Hòa có 6 hộ tham gia trồng với diện tích 4ha.

Năm 2019, Dự án “Nâng quyền kinh tế cho Phụ nữ thông qua nâng cao hiệu quả kinh tế sản xuất nông nghiệp và phát triển du lịch” (GREAT) do Chính phủ Úc tài trợ đã hỗ trợ phát triển cây gai xanh trên địa bàn huyện Mộc Châu và huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La, với sự tham gia của các đối tác là Công ty Vinafi, Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật – Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn. Các hoạt động của dự án tập trung vào phát triển vùng sản xuất gai xanh, hỗ trợ phụ nữ tham gia vào quá trình sản xuất và kết nối người nông dân với thị trường tiêu thụ.

Vợ chồng chị Tuyến cùng những người dân tham gia dự án được tập huấn kỹ thuật gieo, trồng và chăm sóc (cắt tỉa, tưới nước và bón phân), thu hoạch, sơ chế cây gai xanh. Công ty Vinafi hỗ trợ vật tư sản xuất ban đầu, máy móc để bà con yên tâm sản xuất. Sản phẩm gai xanh được công ty thu mua hoàn toàn với giá ổn định.

Vợ chồng chị Tuyến đã quyết định chuyển đổi thêm 1ha đất trồng ngô, sắn sang trồng cây gai xanh. Kết quả ngoài sự mong đợi, năng suất gai xanh đã tăng lên rất nhiều, thay vì từ 4 lứa thu hoạch/năm, nay vợ chồng anh chị đã thu hoạch được 5 lứa/năm, mỗi lứa 1.200kg gai khô trên diện tích 1,2 ha. Vợ chồng anh chị thu được 220 triệu sau khi trừ đi chi phí đầu tư.

Với việc tăng thêm thu nhập từ việc trồng gai xanh trên 1,2ha đất trồng ngô, sắn, gia đình anh chị đã sửa sang được căn nhà sàn 2 tầng khang trang, mua được xe máy và một mảnh đất với tổng trị giá vài trăm triệu đồng.

“Việc trồng cây gai xanh thay thế cây ngô, sắn là sự lựa chọn tốt nhất từ trước đến nay của chúng tôi,” chị Tuyến nói. “Chúng tôi không phải đi làm thuê xa nhà nữa mà có thêm thời gian chăm sóc các con.”

Bênh cạnh các khóa tập huấn kỹ thuật về cách chăm sóc cây gai xanh, dự án GREAT còn tổ chức các khóa tập huấn, sự kiện và các cuộc thi để tạo cơ hội cho phụ nữ giao lưu, học hỏi kinh nghiệm, thành lập các mạng lưới hỗ trợ quan trọng.

Từ năm 2019 đến tháng 3 năm 2021, dự án đã thành lập được 13 nhóm liên kết sản xuất, thực hiện nhiều khóa tập huấn cho ban quản lý nhóm và nông dân nòng cốt và 4 khóa tập huấn kỹ thuật cho nông dân. Tổng số nông dân tham dự tập huấn đạt 1.377 người, trong đó có 770 phụ nữ và 767 phụ nữ trong số đó là người dân tộc thiểu số.

Dự án đã thực hiện xây dựng và phát hành Sổ tay hướng dẫn kỹ thuật trồng, chăm sóc Gai xanh. Dự án cũng hỗ trợ 36 hộ gia đình tham gia sản xuất giống Gai xanh trên diện tích 11.630 m2. Công ty Vinafi hiện đã mở rộng vùng sản xuất sang các huyện Mai Sơn, Phù Yên, Yên Châu và Sốp Cộp. Khi bắt đầu dự án vào năm 2019, toàn tỉnh có 70ha cây gai trên địa bàn huyện Vân Hồ và Mộc Châu, nhưng tính đến tháng10 năm 2020, toàn tỉnh đã có 281,1 ha.

“Có thể nói cây gai xanh đã góp phần vào việc xoá đói giảm nghèo cho người dân tại xã Liên Hoà,” ông Vì Văn Luyến, chủ tịch UBND xã Liên Hoà cho biết.

Người dân xã Liên Hòa đã gửi cả tình yêu, niềm tin vào cây gai xanh qua những vần thơ, tiếng hát như bài thơ “Em yêu cây gai xanh” do một thành viên của Nhóm Sở Thích Gai Xanh tại xã Liên Hoà sáng tác.

Bài thơ có đoạn:

“…Trước kia trồng những cây ngô
Lúc nào cũng nợ không ăn thua gì
Giờ em đã trồng gai xanh
Năm đầu thấy lợi em vui em mừng
Lứa sau càng gấp bội hơn
Thu nhập thuận lợi ai ai cũng mừng…”