Buổi sáng Cam Đường, Lào Cai, nơi góc bếp của căn nhà nhỏ thơm mùi thịt treo, chị Mã Thị Luyến (38 tuổi), nhẹ tay lật từng dây lạp xưởng, mắt vẫn theo dõi mẻ giò còn nghi ngút khói. Từ những ngày đi làm thuê để học nghề, người phụ nữ Tày nhỏ bé này đã bước vào con đường khởi nghiệp với một ý nghĩ rất mộc mạc từ tâm: “Đã làm đồ ăn thì phải sạch và yên tâm.”

Gia đình chị Luyến vốn yêu thích đồ ăn sạch, an toàn cho sức khỏe. Từ mong muốn đơn giản là tự tay chuẩn bị những bữa cơm lành mạnh cho chồng con, chị dần nghĩ xa hơn: nếu mình làm được cho gia đình thì cũng có thể làm cho bạn bè, hàng xóm, cả làng cùng hưởng lợi.

Thế nhưng, chị sớm nhận ra mình thiếu kiến thức và kinh nghiệm để biến ý tưởng thành hiện thực. Chính khát khao ấy đã thôi thúc chị quyết định đi học nghề, để vừa rèn tay nghề vừa tích lũy hiểu biết, chuẩn bị cho con đường tự kinh doanh đồ ăn sạch sau này.

Chập chững làm kinh doanh (2017 – 2020)

Sau nhiều năm đi làm thuê để học nghề, chị Luyến quyết định tự đứng ra mở cơ sở chế biến thực phẩm vào năm 2017. Chị gom góp vốn để mua chiếc máy xay thịt đầu tiên, đặt ngay trong căn bếp nhỏ của gia đình. Những ngày ấy, chị gần như làm tất cả: chọn thịt, ướp gia vị, vận hành máy, rồi tự tay mang sản phẩm đi bán.

Những bước đầu tiên của hành trình làm kinh doanh chẳng dễ dàng. Những mẻ giò không đảm bảo chất lượng, khi khô khi ướt. Khách hàng tìm đến rồi lại bỏ đi. Không có tiền thuê nhân công, việc nhà và việc xưởng dồn hết lên vai. Hai con còn nhỏ, lịch sinh hoạt lại chồng chéo với thời gian làm việc.

Không chỉ trong quản lý, chị Luyến còn gặp nhiều khó khăn vì chưa hiểu rõ nhu cầu của thị trường: không nắm được thị hiếu, thói quen tiêu dùng hay mức giá phù hợp, hoặc sản phẩm chưa đáp ứng mong muốn của khách. Việc thiếu thông tin và kinh nghiệm khiến chị loay hoay giữa mong muốn giữ chất lượng và áp lực mưu sinh.

Chị kể, những năm ấy vợ chồng tách riêng kinh tế, mỗi người tự lo việc của riêng mình, sự hỗ trợ trong gia đình mỏng đi. Sự mệt mỏi khiến chị muốn buông tay. Đã có thời điểm chị phải dừng hẳn hơn một năm. Nhưng mỗi khi xuống bếp, mùi thịt treo lại khiến chị đầy tiếc nuối. Đến 2020, chị quyết định làm khác đi: làm có kế hoạch, đi đường dài, không vội. Mong muốn là thế, nhưng ngoài kinh nghiệm làm giò chả, chị chưa biết sẽ phải học gì, làm thêm những gì để mở rộng kinh doanh.

Cây cầu kết nối cơ hội mới

Cuối năm 2024, hai người em họ – một người làm trong Hội Nông dân, một người làm tại Hội Phụ nữ – những đối tác của GREAT trong chương trình Thúc đẩy Kinh doanh và Lãnh đạo cho doanh nhân nữ dân tộc thiểu số tại Lào Cai và Sơn La khuyến khích chị – chị đi phỏng vấn dự án GREAT do chính phủ Australia tài trợ.

Dự án do Hội Phụ nữ tỉnh thực hiện, với sự đồng hành về kỹ thuật của các công ty tư vấn và đào tạo về kỹ năng kinh doanh và lãnh đạo như IChange Center, GreenU, T&C. Nhận được thông tin về dự án, chị Luyến nhìn lại mình: có nghề, có sản phẩm, nhưng thiếu “xương sống” vận hành, tại sao lại không thử.

Những buổi học đầu tiên khiến chị thay đổi cách nhìn về công việc kinh doanh của mình. Biết làm sản phẩm là chưa đủ, điều quan trọng là “chọn ra sản phẩm mũi nhọn của mình”. chị Luyến được học về mô hình kinh doanh và ứng dụng để xây dựng mô hình kinh doanh làm giò chả và thực phẩm sạch. Chị được gợi ý chọn sản phẩm mũi nhọn, rồi tách biệt sản phẩm theo từng phân khúc khách hàng. Chị Luyến hiểu rằng mình cần phải tập trung vào một sản phẩm chủ lực, thay vì cái gì cũng bán, cái gì cũng làm.

Song song với kinh doanh, chị Luyến được học kỹ năng lãnh đạo. Chị học cách quản lý thời gian, phân biệt việc quan trọng và việc khẩn cấp, bớt thói quen nóng vội muốn làm mọi việc theo ý mình ngay lập tức. Cô giúp chị hiểu rằng người đi cùng mình không phải vì mệnh lệnh, mà vì họ tin vào bức tranh tương lai mình dẫn dắt. Từ đó, chị biết lập kế hoạch, biết giao việc và kiên nhẫn hướng dẫn người làm cùng.

Cuộc thi “Phụ nữ thúc đẩy kinh doanh” – nơi người đồng hành mang đến tự tin

Từ 9 đến 12/2024, Dự án tổ chức cuộc thi dành cho phụ nữ phát triển kinh doanh. Mỗi hộ làm một bản kế hoạch và thuyết trình. Tại đây, chị Luyến được kết nối với hai thầy cố vấn ở địa phương. Sau chuyến đi, chị bắt đầu chuỗi cố vấn 1–1 gồm 8 buổi, mỗi buổi khoảng một giờ. Hai thầy kiên nhẫn “mổ xẻ” từng phần: cách xây dựng kế hoạch, trật tự công việc, cách nói chuyện với khách. Chỗ nào chị chưa hiểu, các thầy giải thích tới nơi tới chốn, mở ra một con đường rõ ràng hơn.

Không chỉ có lớp và cuộc thi, dự án còn là cây cầu vững chắc của chị. Chị Luyến được kết nối với Hội Phụ nữ, với các đơn vị cung cấp dịch vụ, với mạng lưới cố vấn địa phương. Những nội dung tiếp theo đi sâu vào tầm nhìn lãnh đạo, thương lượng, quản lý thời gian, mở rộng thị trường. Âm thầm nhưng chắc chắn, chị Luyến dần dần xây dựng sự tự tin của riêng mình.

Từ “một mình một bếp”, chị Luyến chủ động tìm người phụ giúp. Từ 2022, chị tự tin thuê người làm vào những khung giờ cao điểm. Khi bớt việc tay chân, chị có thêm thời gian xây dựng quy trình, ghi chép các bước, sắp xếp lại vị trí đồ nghề để giảm di chuyển thừa.

Hành trình của người lãnh đạo ôn hòa

Nhờ sự hỗ trợ của các thầy cô, chị Luyến trở thành một lãnh đạo ôn hòa hơn. Chị bớt nóng nảy. Chị lắng nghe nhiều hơn. Chị biết ưu tiên điều quan trọng và kiên trì theo đuổi mục tiêu. Thói quen ấy khiến vận hành gọn hơn, người làm cùng cũng dễ theo hơn vì ai cũng hiểu việc của mình ở đâu trong bức tranh chung.

Sự chuyển biến rõ nhất bắt đầu từ căn nhà nhỏ. Trước đây, chị thường yêu cầu chồng làm theo ý mình cho xong. Bây giờ, chị ngồi xuống đối thoại. Chị mở sổ thu–chi, cùng chồng xem từng khoản: tiền điện, tiền than, tiền nguyên liệu, tiền đóng gói. Giọng nói trong nhà chuyển từ “em cần anh làm” sang “chúng ta cùng làm”. Không khí gia đình ấm lên. Anh bắt đầu tham gia quản lý thu–chi. Hai vợ chồng nhìn nhau như một đội, không phải hai người đơn lẻ mỗi người gánh một phần.

Trong công việc, chị Luyến tự tin hơn khi tư vấn khách khi hiểu được kỹ thuật quảng bá. Chị không chỉ nói “ngon – sạch”, mà kể về cách lựa chọn nguyên liệu, về việc giảm muối, về nhiệt sấy chuẩn để lạp xưởng khô đều, không gắt mùi khói. Những trang kế hoạch không còn làm chị sợ. Chị lập bảng việc theo tuần, phân rõ việc quan trọng – việc khẩn cấp, cập nhật tình hình mỗi tối. Cảm giác chủ động thế chỗ cảm giác bị công việc kéo đi.

Những trái ngọt đầu tiên

Những thay đổi của chị Luyến không chỉ dừng lại ở tư duy hay cách quản trị, mà đã hiện rõ thành kết quả cụ thể trong công việc và cuộc sống. Chị Luyến tách hẳn cơ sở sản xuất ra khỏi khu vực nhà ở – một quyết định táo bạo và mình chứng cho sự sẵn sàng thay đổi, dấn thân và hướng đến sự thành công.

Trước đây, chị làm nhiều thứ cùng lúc, sản phẩm phân tán và chưa có điểm nhấn. Giờ đây, chị tập trung vào những dòng sản phẩm cụ thể, nâng chất lượng và tăng quy mô sản xuất. Cơ sở hiện đã có thêm 02 thợ chuyên mổ lợn và 01 người làm giò chả để chia sẻ khối lượng công việc. Việc vận hành trở nên bài bản hơn, sản lượng mỗi ngày tăng đáng kể. Nếu như trước kia, vào dịp lễ chị chỉ bán khoảng 100kg sản phẩm/ngày, thì nay con số ấy đã tăng gấp đôi, đạt 200kg/ngày.

Khả năng tận dụng nguyên liệu cũng thay đổi. Da lợn ngày trước thường bỏ đi, thì nay được chị chế biến thành sản phẩm mới để bán ra thị trường. Chi phí đầu vào cũng được tiết kiệm hơn: thay vì phải nhập lá chuối từ địa phương khác, chị tự trồng để chủ động nguồn cung.

Sự trưởng thành lớn nhất nằm ở quản lý tài chính. Nếu trước kia chị thường bị thất thoát do không biết cách quản lý dòng tiền, thì nay mọi khoản thu – chi đều được ghi chép và kiểm soát. Doanh thu tăng, chi phí được tiết kiệm, lợi nhuận từ năm trước đến năm nay đã tăng từ 20% lên 40%. Mỗi tháng, chị có thể để dành hơn 10 triệu đồng cho những công việc quan trọng, thay vì loay hoay “làm bao nhiêu, tiêu bấy nhiêu” như trước.

Những con số ấy không chỉ cho thấy sự khởi sắc của một cơ sở nhỏ, mà còn chứng minh sự đổi thay của chính chị Luyến: từ người phụ nữ gồng gánh mọi thứ một mình, nay đã trở thành một người lãnh đạo tự tin, biết hoạch định, biết phát triển và biết sẻ chia. Thị trường của chị cũng mở rộng vượt ngoài phạm vi địa phương. Từ một xưởng nhỏ chỉ phục vụ bà con quanh vùng, nay sản phẩm đã có mặt ở nhiều tỉnh, thành khác như Hà Nội, Bắc Ninh, Phúc Thọ.

Thị trường của chị cũng mở rộng vượt ngoài phạm vi địa phương. Từ một xưởng nhỏ chỉ phục vụ bà con quanh vùng, nay sản phẩm đã có mặt ở nhiều tỉnh, thành khác như Hà Nội, Bắc Ninh, Phúc Thọ.

Câu chuyện của Mã Thị Luyến vẫn còn dang dở. Mỗi mẻ giò mới ra lò, mỗi ô vuông được đánh dấu trên tờ giấy kế hoạch treo cạnh bàn xay, mỗi lần vợ chồng cùng nhau rà sổ thu–chi… đều là một bước nữa trên con đường chị đã chọn. Dự án GREAT đã đi cùng chị một đoạn quan trọng, trao cho chị cả phương pháp và điểm tựa. Và một ngày nào đó, khát khao xây dựng một thương hiệu bền vững, mang những sản phẩm tốt nhất cho gia đình và cộng đồng của chị sẽ trở thành hiện thực.